Abhazlar (Abhazca: Аҧсуа, Apsva veya Apsua; Abhazya’da yaşayan Güney Kafkas halkı. Gürcistan dışında en büyük Abhaz nüfusu Türkiye’dedir. Türkiye’deki Abhazların ataları 19. yüzyılda diğer Çerkes boylarıyla birlikte Ruslar tarafından sürgün edilmiştir. Ayrıca Rusya, Kazakistan ve Ukrayna’da da Abhaz nüfusu vardır. Kuzey Kafkasya’da yaşayan Abazalar ile Abhazların aynı kökenli olduğu kabul edilir. Abazin olarak nitelenen halk kültürel ve genetik olarak Abhaz’lara değil Çerkes’lere daha yakındır. Dillerinde Çerkesce’den birçok öğe barındırır.

Abhazlar kendilerine Apsuva, ülkelerine de Apsnı, yani ‘canlar ülkesi’ adını verirler. Türkiye’de genel olarak Abaza adıyla bilinmelerine karşılık, Kafkasya’da bu halkın iki grubu ayrı ayrı ‘Abhaz’ ve ‘Abaza’ (Abazin) olarak adlandırılır. 14. ve 15. yüzyıllarda Abhazların bir kısmı Kafkas dağlarını geçip Kuzey Kafkasya’ya, Kuban ve Kuma nehirleri boyuna yerleşmiştir. Tapanta veya Bashağ olarak olarak adlandırılan bu grubu, 17. yüzyıl başlarında Aşharuva (’dağlı’) adı verilen soydaşları izledi. Onlar da Abhazya’nın dağlık bölgelerinden inerek Kuzey Kafkasya’ya yerleştiler. Bugün Rusya Federasyonu’na bağlı Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde yaşayan bu grup ‘Abazin’, tarihi anavatanları Abhazya’da yaşayanlar ise ‘Abhaz’ olarak adlandırılır. Her iki grubun yaşadığı Türkiye’de ve Ortadoğu ülkelerinde Abaza adı böyle bir ayrım içermez. Ancak son yıllarda ‘Abhaz’ da ayrım yapılmadan ‘Abaza’ yerine kullanılmaya başlamıştır. Abhazlar (Abazalar) Türkiye’de ve Ortadoğu ülkelerinde genel olarak ‘Çerkes’ tanımına dahil edilirler.

Abhazlar (Abazalar) tarihin bilinen ilk dönemlerinden beri Abhazya’da yaşayan Kafkasya’nın yerli halkıdır. Dil ve köken olarak Çerkeslerle (Adığe) akrabadırlar. Türkiye’de Abhazlar (Abazalar) yoğun olarak İzmit, Adapazarı, Düzce, Bolu, Bilecik, Bursa (İnegöl), Eskişehir, Kayseri (Pınarbaşı), Sivas (Şarkışla), Adana (Tufanbeyli), Yozgat, Çorum, Amasya ve Samsun’a bağlı köylerde yaşarlar.

19. yüzyıl ortalarında Abhazya’da 170-180 bin, Kuzey Kafkasya’da Kuban bölgesinde 40-50 bin Abhaz-Abaza yaşıyordu. 1864’te sona eren Kafkas-Rus Savaşı sonucunda ve daha sonra Abhazya’da yaşanan (1866 ve 1877) ayaklanmalara bağlı olarak çoğu Osmanlı topraklarına sürgün edildi. Bugün Abhazya’da 120 bin, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde 30 bin Abhaz-Abaza yaşamaktadır. Ayrıca sürgün sırasında Gürcistan’ın güneyine, Acara bölgesine yerleşmiş Abhaz köyleri vardır. Türkiye’de ise yaklaşık 100-150 bin Abhaz vadır. Mısır, Ürdün ve Suriye’de de Abazalar yaşamaktadır.

Rusya ve Rusçadaki kullanımı birbirine yakın iki formda görülen ISO 639 kodu abk (Abhazca аҧсуа бызшǝа) ve abq (Abazaca абаза бызшва) olan ve ikisi birlikte Kuzeybatı Kafkas dilleri ailesinin Abhaz-Abaza dilleri grubunu oluşturan dilleri konuşan halklar için Türkiye‘de ayırt etmeksizin yalnızca Abaza adı kullanılır. Yani Abhaz (Абхаз) ve Abazin (Абазин) Abazaların iki grubuna Rusçada verilen adlardır. Abhazya’daki Abazalar “Abhaz”, Rusya’ya bağlı Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde yasayan Abazalar “Abazin” olarak adlandırılır. Rusça aracılığıyla geçtiği Batı dillerinde de genellikle böyle kullanılır. Türkçede ise yüzyıllardır var olan “Abaza” adı böyle bir ayrım içermez. O yüzden Abaza etnik kimliğinin alt kimlikleri olarak Apsuva (Rusların Abhaz dedikleri) ve Asuva (Rusların Abazindedikleri) kullanımı da görülür. Rusçada Abhaz denen Abazalar (Apsuvalar) Türkiye’nin iç-batı bölgelerinde (İzmit, Adapazarı, Düzce, Bolu, Bursa-İnegöl, Kütahya, Bilecik ve Eskişehir) yoğunlaşmışken, Rusçada Abazin denen Abazalar (Asuvalar) ise iç-doğu bölgelerinde (Bilecik, Eskişehir, Samsun, Amasya, Tokat, Yozgat, Zonguldak, Bartın, Sivas, Kayseri, Adana) yerleşmişlerdir.^[9]

Tarih

Abhazlar 780 li yıllardan sonra Abhaz Kralı yeğenini Gürcü Kralı oğlu ile evlendirmesinden sonra Abhaz ve Gürcü Krallıkları birleşmiş daha sonra Gürcü Krallığına dönüşmüştür.1570 yılında iç işlerinde serbest olmak kaydı ile Osmanlı Devletine bağlanmış daha sonra 1830 yıllarında Rus Çarı nın bölgeye ajanlar göndererek istila hazırlıkları başlatılan Abhazya da Halk Osmanlı ve Rus yanlısı olmak üzere ikiye bölünmüştür.1864 yılında Rus işgali ile özellikle bugünkü Soçi bölgesinde yaşayan Abhaz lar çok büyük kayıplar vermiş ve Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalmışlardır. Abhazya, 1917 Devrimi’nden sonra, kendisi de bir Gürcü olan Stalinin türlü zorbalıklarıyla Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti’ne dahil edildi. 1921’de Gürcistan’a Kızıl Ordu’nun girmesinin ardından Abhazya, Gürcistan SSC içinde ayrı bir Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti idi. Statüsü 1931 yılında Gürcistan SSC içinde özerk cumhuriyete indirildi. Sovyetler Birliği döneminde, tarım ve turizmin gelişmesine bağlı olarak Abhazya’daki Ermeni, Rus ve Gürcü nüfusu iyice arttı. Abhazca okullar neredeyse kapanma noktasına geldi. 1989 sayımına göre Abhazya’da yalnızca 94.000 Abhaz vardı ve bu da özerk cumhuriyetin nüfusunun %18’ini oluşturuyordu. Geri kalan nüfusun büyük bölümü Gürcüler (%45), Ermeniler (%15) ve Ruslar’dan (%14) meydana geliyordu.^{[kaynak belirtilmeli]}

Abhazya

1992-1993’te Abhazya Özerk Cumhuriyetinin bağımsızlığını ilan etmesi ile çıkan savaşta Gürcüler Abhazya’ya girdi.Ama dünyanın çeşitli yerlerinden gönüllü olarak gelen Abhaz, kuzey kafkas kökenli halklar, Ermeni gönüllüler, dağlı halkların ve Rus ordusunun yardımıyla Gürcü askerlerini yenilgiye uğratmışlardır. Sonrasında Abhaz nüfusu oranı %45’e kadar yükselmiştir. Bugün Abhazya’nın geri kalan nüfusu ise Ruslar, Ermeniler, Gürcüler (yalnızca Gali bölgesinde), Yunanlar ve Yahudilerden oluşmaktadır. Bugün Abhazyanüfusunun 250.000 dolayında olduğu söylenmekle birlikte, kesin sayının ne kadar olduğu bilinmemektedir.

Din

Abhazların çoğu Hristiyan ve Müslüman olmak üzere hemen hemen eşit sayıdadırlar.^{[kaynak belirtilmeli]} Hristiyanlar genel olarak Abhazya’da yaşarlar. Müslüman Abhazların çoğu ise Türkiye‘de yaşamaktadırlar.^[10] Ayrıca yerel inançlara inanan kişi sayısı da fazladır.^[11]

7 Kutsal Anıkha vardır. Bölgede Hristiyanlık, Bizans İmparatoru I. İustinianus döneminde, 6. yüzyılda yayıldı. Fakat Abhazlar ilk defa 1. yüzyılda Hristiyanlığı Simon ve Andrew adında iki havarinin Abhazya’yı ziyaretiyle tanıdılar. Andrew Simon ile Abhazya’da ayrıldı ve Simon burada kalarak halka Hristiyanlığı öğretti. 55 yılında Romalı lejyonerler tarafından Novy Afon şehrinde öldürüldü. Kafkasya’nın ilk Hristiyan bölgesi Pitsunda şehridir ve Kafkasya’nın ilk Hristiyan cemaati Pitsunda’da kurulmuştur. Öte yandan pagan döneminden kalma inançların güçlü biçimde korunduğu görülür.

16. yüzyılda Osmanlı din görevlilerinin ve Çerkeslerin etkisiyle bölgeye İslam dini de girdi. Bölge büyük ölçüde Müslümanlaştı, ancak 1860’larda Müslümanlar göç etmek zorunda kalınca Hristiyanlar çoğunluk haline geldi.

Hristiyan Abhazlar, Abhazya, Gürcistan ve Rusya‘da yaşarlar ve Abhazların büyük çoğunluğunu oluştururlar. VI. yüzyılda Bizans yoluyla Abhazlar arasında yayılan Ortodoks mezhebi, ayin dili olarak önce Rumca, VIII. yüzyılda Bizans’a karşı bağımsızlığın kazanılması sonucu kurulan Abhaz Krallığı döneminde ve 975’te Abhaz Krallığı’nın Gürcistan’a katılması ardından da Gürcüce kullanılmıştır. Günümüzde, Abhazca, Abhaz kiliselerinde ayin dili olarak da kullanılabilmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Abhaz Mitolojisi

Başlıca Abhaz tanrı ve tanrıçaları:

Afi: Yıldırım tanrısı

Ançva Şana: Annelik tanrıçası

Ankı: Toprak tanrıçası

Arıs: Savaş tanrısı

Aşxua Mekepsis: Denizciler tanrısı

Atana: Bilgi ve akıl tanrıçası

Aynarjiy: Madencilerin,taşçıların ve heykeltıraşların tanrısı

Aytar: Hayvancılık tanrısı

Azveypşa: Orman ve av tanrısı

Caca: Tarım tanrıçası

Ceres: Tarım tanrısı

Gunda: Bal ve arıcılık tanrıçası

Haniya: Sağlık tanrıçası

Mışındaw: Deniz tanrısı

Nanı/Anan: Bal ve arıcılık tanrısı

Sawına: Değirmencilik tanrıçası

Şefsı: Madencilik tanrısı

Tsıwına: Bolluk ve bereket tanrıçası

Zızlan: Tatlı suların tanrıçası

Ziwawa: Yağmur tanrıçası

DNA Haritam tarafından Türkiye’ye özel satışa çıkarılan Genetik Köken Testi’ni satın almak için tıklayınız.