Avarlar veya Kafkasya Avarları, (Avarca: МагIарулал Mağarulal «Dağlılar» ya da Аварал Avaral «Avarlar», Rusça: Аварцы/Avartsı, Azerice: Avarlar) Kafkasya’nın bugünkü halklarından biridir. Çoğunluğu Dağıstan‘da yaşamakta ve Dağıstan nüfusunun % 29.6’sıyla en kalabalık etnik grubunu oluşturmaktadır. Avarların ezici çoğunluğu Sünni Müslüman olup dilleri ise Kuzeydoğu Kafkas dillerine (Nah-Dağıstan dilleri) bağlı bir dil olan Avarcadır.

Günümüzde Dağıstan‘da yaşayan yerli Kafkas dilli Avarlar ile tarihteki Avarlar arasında genetik bağların bulunup bulunmadığı konusunda ihtilaflar mevcuttur. Bazı bilim adamlarına göre Kafkasya Avarları ile Hunlar ve tarihteki Avarlar arasında bağlantı bulunmaktadır. Dil ve kültür bilim adamı Harald Haarmann‘a göre tarihteki Avarların bir kısmı Kafkaslar‘da kalıp dil ve kültürleri yerli halklarla karışmış ve bugünkü Kafkasya Avarlarını oluşturmuşlardır.

Kafkaslarda kurulan Avar Hanlığı‘nın merkezi geleneksel olarak Hunzak‘tır. Khunzakh , Hun toprağı demektir. 6. yüzyılın sonunda Apar-şar (Avarların ülkesi) denilen Horasan civarından Avar Hunlar ( heftalitler ) Dağıstan’a gelmişlerdi. Avar ismi Kafkasya Avarlarının dilinde War , Bar gibi köklere dayanır , yükseklik , yücelik demektir. Bazı filologlar ise “silahlı halk” anlamına gelen “Bo” kelimesini , ses değişimine uğradığını düşünerek ĞWo diyerek okur , bu Heftalitlerin soyunun geldiği Hun asillerinin kabilesi olan Hua’dır. Buna nehir , hareket gibi anlamlara gelen Avarca ‘Or ismini ilave ederler , süvari halk olarak çevirirler. Heftalitler ve Rouranlar Asya’da Batı ve Doğu Avarları olarak biliniyorlardı , iki Avar topluluğuda War ve Khun isimli iki büyük kabileden oluşuyorlardı. Göktürkler Rouranlar’a isyan edince , Rouran asilleri Heftalitlere sığındı. Heftalit devleti yıkılınca 6. yüzyılda War-Khun kabilelerinin bir kısmı Kafkasya Avarları’na sığındı , Dağıstan / Takh-As-tan / Serir / taht krallığı böylece kuruldu. War-Khunlar’ın kalan kısmı ise Balkanlar’a göçerek Avar İmparatorluğu’nu kurdu.

Sovyetler Birliği’nin ittifak cumhuriyetlerinden Rus Sovyet Federe Sosyalist Cumhuriyeti’ne dahil Dağıstan Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin dağlık yöresinde (Sulak nehrinin kolları olan Koysu Andi, Koysu Avar ve Kara Koysu havzalarında) ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kuzey kısmında yaşamaktadırlar. Şâfiî mezhebine mensup olan Avarlar’ın 1979’da nüfusları 483.000 idi. Bu Avar zümresi, tarihte önemli bir rol oynamış olan Avar Hakanlığı’nı (558-805) kuranların torunları kabul edilmektedir. 

150-200 yıl önce Dağıstan’dan tehcir ettirilen Avarların (Турциялъул магIарулал = Türkiye Avarları) Türkiye‘deki sayısı tam olarak bilinmiyor.^[6]

Avar Lehçeleri

1) Avar (Khunz),2) Andi (Ku’anni),3) Dido (Tsuntal/Tsez).

Bu 3 ana lehçe içinde Avarca çeşitli yörelerde 14 ayrı diyalektle temsil olunur:1) Avar,2) Andi,3) Ahkvakh,4) Bagulal,5) Botlikh,6) Kharata,7) Çhamalal,8) Ğodoberi,9) Tindi,10) Khunzib (Kapuçi),11) Bezhta,12) Dido,13) Hinuk,14) Khvarşi.

Bu lehçe/diyalektlerden ilki resmi ve yaygın çoğunluk lehçesi iken, son 5 diyaleg Dido, geri kalanları da Andi grubu kapsamındadır.

Dağıstan Avarlar’ı üzerine yapılmış genetik araştırmalar sonucunda; diğer Kafkas dilli Dağıstan halklarında olduğu gibi Avarlar’da da % 65 oranında J1 Haplogrup tespit edilmiştir. Bu durum; Orta Doğu ve Mezopotamya kökenli bu Haplogrup Avarlar’ın çoğunlukla, Hurri-Urartu halklarından geldiklerini kanıtladığını düşündürmektedir.

Dağıstan’daki Avarların çoğunluğu, dağlık kesimlerde yaşar. Bir bölümü ovalık kesimlere (Buynakskiy, Hasav’yurtovskiy ve diğer bölgeler) yerleşmiştir. Çeçenya, Kalmıkya ve Rusya‘nın diğer bölgelerinde, Azerbaycan’da (Kah, Balaken ve Zaqatala rayonları da içinde olmak üzere) toplam yaklaşik 42.100 kişi, Gürcistan‘da (Kvareli Avarları) yaşayan 20.000 kişi vardır.

2007 yılı tahmini verilerine göre 840.000’i Dağıstan’da olmak üzere Rusya’da 1.050.000’in üzerinde Avar yaşamaktadır. Bu rakama Rusya dışındaki diğer eski Sovyet Cumhuriyetlerindeki 300.000 Avar’ı eklersek eski Sovyet toprakları üzerinde sayıları, 1.350.000’i bulmaktadır. Ayrıca çoğunluğu Türkiye‘de olmak üzere çeşitli (Suriye, Ürdün, Irak, Mısır, Suudi Arabistan, Lübnan, ABD, Almanya, Fransa vb.) ülkelerde toplam 180.000 ile 200.000 kadar Avar yaşadığı tahmin edilmektedir. Avarlar arasında en ünlü kişiler; Şeyh Şamil, Hacı Murat ve Umma Khan’dır.

DNA Haritam tarafından Türkiye’ye özel satışa çıkarılan Genetik Köken Testi’ni satın almak için tıklayınız.