Boşnaklar (Boşnakça: Bošnjak {tekil}; Bošnjaci {çoğul}), Güney Slav halkı. Çoğunluğu Bosna-Hersek ile Sırbistan‘da yaşar. Ayrıca Hırvatistan, Karadağ, Slovenya, Kosova, Kuzey Makedonya ve Türkiye’de mühim sayıda Boşnak yaşamaktadır. Türkiye‘de 2.000.000 Boşnak bulunmaktadır.[7] Boşnaklar eski dönemlerde “Bosnjanin”(Latince: Bosnensis) olarak adlandırılırlardı, Ortaçağ Bosna devletinin sakinleri anlamına gelmekteydi.

Yüzölçümü 51.129 km2 olan Bosna-Hersek, doğu ve güneydoğuda Sırbistan ve Karadağ, kuzey ve batıda ise Hırvatistan cumhuriyetleriyle çevrilidir. Adriyatik denizinde 20 km. uzunluğunda kıyısı vardır. Topraklarının çoğu dağlık olup verimli ovalar daha ziyade kuzeyde bulunur. Su kaynakları bakımından oldukça zengindir, Sava ve Neretva büyük akarsularını teşkil eder. İliriya (İllyria) menşeli Bosna ismi, aynı adı taşıyan ırmaktan kaynaklanmış ve ülkenin daha geniş olan kuzey kısmının adını oluşturmuştur. Neretva nehri havzasıyla güney bölgeleri içine alan Hersek (Herzeg = Dük) adı ise, XV. yüzyıl ortalarında Bosna kralına isyan edip kendisini “St. Sava’nın Herseki” yani dükü ilân eden Stjepan Vukčić Kosača’nın unvanından gelir 

Boşnaklar, yüzyıllarca dine dayalı bir kimlik tanımı içinde yer almışlar, Bosna-Hersek ve Sancak‘ta yaşayan Ortodoks veya Katolik Güney Slavları ise Sırp veya Hırvat milletlerinin bu bölgelerdeki uzantıları kabul edilmiştir.[kaynak belirtilmeli] 1963‘te Yugoslavya’nın sosyalist Federal Cumhuriyet tanımına geçişi ile birlikte Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti yönetiminde Sırpların egemen konumunun zayıflamaya başlaması Boşnaklar için yeni bir millî kimlik tanımının yolunu açmıştır. 1961‘de ortaya atılan “Etnik Müslüman” terimi ile Boşnaklar bu isim altında Bosna-Hersek’in yönetiminde Sırpların ve Hırvatların yanı sıra söz sahibi hâle gelmişlerdir. 1968‘de Müslüman milleti kavramı, dinî mensubiyeti ifade eden Müslüman kavramından farklı bir anlam içerecek şekilde Yugoslavya Anayasasına girmiştir.[kaynak belirtilmeli] (Bu anlama göre, örneğin, Yugoslavya Arnavutları, (ekseri) müslüman olup, Müslüman değildiler.). Bosna-Hersek’in bağımsızlığını kazanmasından sonra ise, Boşnak terimi millî bir anlam kazanmıştır.[kaynak belirtilmeli] Bu anlamda Sırbistan-Karadağ 2002 ve 2003 nüfus sayımı verilerine ve bireylerin kendi tanımlamalarına göre önemli bir Boşnak nüfus bulunmaktadır. Söz konusu veriler şu şekildedir:

Sancak‘ta; Boşnaklar 193.026 kişi (toplam nüfusun % 45,31’i), Sırplar 156.852 kişi (toplam nüfusun %36,82), Karadağlılar 29.892 kişi (toplam nüfusun %7,02’i), Müslüman milleti 27.047 kişiye (toplam nüfusun %6,35’i);

Karadağ‘da; Karadağlılar 267.669 kişi (toplam nüfusun %43,16’i), Sırplar 198.414 kişi (toplam nüfusun %31,99’i), Boşnaklar 48.184 kişi (toplam nüfusun %7,77’i), Arnavutlar 31.163 kişi (toplam nüfusun %5,03’i), Müslüman milleti 24.625 kişi (toplam nüfusun %3,97’i), Hırvatlar 6.811 kişi (toplam nüfusun %1,1’i).

Ayrıca Hırvatistan ve Makedonya‘da % 1’ler civarında küçük bir Boşnak nüfus yaşamakta, işgücü göçü nedeniyle başta Almanya gelmek üzere Batı Avrupa ülkelerine yerleşmiş Boşnaklar da bulunmaktadır. İlk olarak 1935’te Prizren’e başlayan Tuzlalı Boşnak göçlerinin asıl maksadı Yugoslavya-Türkiye arasında imzalanan göç anlaşmasından faydalanmaktı. Tuzla’dan gelişlerin 1945’e kadar sürdüğü bilinir. Kapı kapanınca Prizren’de kalakalmış olan Boşnaklar evlerine dönemedi civârda 18 köy kurup yerleştiler. Bu köyler Nebregošte, Manastirica, Ljubinje Gornjo, Ljubinje Donjo, Rečane, Lokvica, Sredska, Bogošovce, Mušnikovo, Plavanje, Grnje Selo, Rlačiki, Pejciki, Drlajčiči, Milačiki, Zivinjanje’dir.

Kültür

Folklor

Boşnak folkloru, 15’nci yüzyıla tarihlenen uzun bir geleneğe sahiptir. Boşnak kültüründeki pek çok unsur gibi onların folklorları Slavik karışımı ve Doğu etkisindedir. Tipik olarak 19’ncu yüzyıldan önce yer alır. Boşnak folklorunda iki popüler karakter, düzenbaz ve kahraman görülür[kaynak belirtilmeli]. Diğer düzenbazlar akıllı bilge adamı içerir.

Dil

Boşnaklar, bir Güney Slav dili olan Boşnakça konuşurlar. Boşnak lisanı, Sırpçadan alfabe olarak Hırvatçadan bazı kelimeler bakımından farklıdır. Bu 3 değişke genellikle Sırp-Hırvatça adı verilen dilin 3 farklı standartlaştırılmış formu olarak kabul edilmekte olup, hepsi bu dilin Ştokavyan lehçesinin Doğu Hersek grubuna mensuptur.[9][10][11] Doğu Trakya bölgesinde yaşayan bir Güney Slav halkı olan Pomaklar ile de dilleri birbirine yakındır,[kaynak belirtilmeli] ancak Pomakça Bulgarca ile daha yakın bir ilişki içerisindedir.

Boşnakçanın söz varlığında Müslüman dünyasının terminolojileri çok fazladır. Bu Müslüman terimleri içinde Türkçenin yeri, tarihî ilgisi ve Osmanlı Devleti’ndeki uzun tarih birliği sebebiyle apayrıdır. Türkçe, Boşnakçanın yapısında sadece söz varlığıyla değil, dil kullanımıyla da vardır. Mesela, Boşnakların bayram kutlamalarında “bajram mubarek olsun” ifadesinin aynen kullanılması buna örnektir.[kaynak belirtilmeli]

Boşnakça ayrıca kendine özgü iki yazılış biçimine sahipti. Bunların ilk ‘Begovica (ayrıca Bosansika olarak da söylenir) Kiril alfabesi; ikincisi ise Arap alfabesidir (Osmanlı devri). Bugün, bu iki kullanım da hemen hemen ölmek üzeredir. Çünkü, günümüzde bu kullanımın okur yazar sayısı oldukça azdır. Bugün Boşnakça Latin esaslı alfabe ile yazılmaktadır.

Din

Boşnakların İslam‘a, bazıları Ateizm, Agnostisizm ve Deizm inanır. Bundan dolayı Seküler Hümanizm Dünya Görüşü Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti zamanı boyunca yaygındı. Rumeli Müslümanlarının çoğunluğu Sünni‘dir ve az sayıda Bektaşi inancına sahiptir. Bunun dışında Katolik ve Ortodoks Hristiyan Boşnaklar da vardır.

Türkiye’deki Boşnaklar

Özellikle Balkan savaşları ve 1. Dünya Savaşı arasında Türkiyeye günümüzdeki Bosna Hersek ve Karadağ‘dan Boşnak göçü olmuştur. Boşnakların Türkiyede yerleştiği şehirler şunlardir:

  • Adana
  • Alaçatı (İzmir)
  • Alacami (Afyonkarahisar)
  • Amasya
  • Ayvalık
  • Balaban (Kartepe, Kocaeli)
  • Balkaya (Sapanca, Sakarya)
  • Buca (İzmir)
  • Burhaniye
  • Bursa
  • Eskişehir
  • Fevziye köyü (Ankara)
  • Gömeç (Ayvalık-Burhaniye)
  • Hamdibey/Trulya (Kırklareli)
  • Hüdavendigâr (Eskişehir)
  • Karamürsel (Kocaeli)
  • Karapınar Mahallesi (Karamürsel, Kocaeli)
  • Küçükköy/Yeniçahori (Ayvalık)
  • Lütfiye Köyü (Eskişehir)
  • İnegöl (Bursa)
  • İzmir
  • Pendik (İstanbul)
  • Sakarya
  • Samsun
  • Sapanbağları (İstanbul)
  • Ördekgölü köyü (Ankara)
  • Yıldırım Mahallesi (İstanbul)

DNA Haritam tarafından Türkiye’ye özel satışa çıkarılan Genetik Köken Testi’ni satın almak için tıklayınız.