Çavuldur boyu veya Çuvaldar boyu, Oğuz Kağan Destanı‘na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud‘a göre Divân-ı Lügati’t-Türk‘teki yirmi iki Oğuz bölüğünden “Yirmincisi; “جووَلدَر Çuvaldar”lardır. Belgeleri şudur : “[1] diye tanımladığı bir Oğuz boyudur. Kaşgarlı Mahmud‘un listesindeki Oğuz boylarının adları, zamanlarındaki söyleniş şekillerine göre yazılmıştır. Besim Atalay dipnotunda, Bu kelime bugün Anadolu‘da “Çavundur” şeklinde söylenmektedir. Bu isimde Çankırı, Amasya illerinde köyler vardır, diye yorumlamıştır. Günümüzde Çankırı ili Kurşunlu ilçesine bağlı Çavundur beldesi, ısparta ili Şarkikaraağaç ilçesine bağlı Çavundur köyü ve Amasya ili Merzifon ilçesine bağlı Çavundur köyü. Ankara ili Çubuk ilçesine bağlı Yukarı Çavundur beldesi ve Aşağı Çavundur köyü bulunur. Ayrıca Türkmenistanda da Çavundur ili bulunmaktadır.

Bu boyların Üçoklar kolundan (sol kolundan) Oğuz Kağan‘ın oğlu Gök Han‘ın soyundan geldikleri kabul edilir. Kaşgarlı Mahmud‘un “مان قشلاغ Man kışlak” “Oğuz ülkesinde bir yer adı.“[2] şeklinde tanımladığı bölgeye Çavuldur boyu Hazar Denizi kıyısındaki yarım adaya giderek yurt tutmuşlar ve buraya Man kışlak adını vermişlerdir. 1916yılında Kilisli Muallim Rıfat’ın yayınladığı Kitāb-i Dede Qorqūt ʾalā lisān-i ṭāʿif-i Oghūzān‘da “Çavuldar” şeklinde kullanılan bu boy adı, Türkmen dilinde “Çovdur” olarak günümüze ulaşmıştır. Günümüz Türkmenistan‘da “Çovdur” adını taşıyan pek çok yer ve yurt adları vardır.

Alâmet olarak sungur(akdoğan) kuşunu kullanırlardı. “Çavuldur” kelimesi ünlü, şöhretli anlamında kullanılmıştır.

Bu boyun adı XVI. yüzyılda Anadolu’da umumiyetle Çavundur şeklinde söyleniyor. Bunun yanında kelimenin eski şekli ile (yani Çavuldur) birçok köy olduğu gibi, Çavdur şeklinde bazı köylere rastgelinmektedir. Mezkur yüzyılda bu adlarda Anadolu’da 21 yer adı görülebiliyor.

Danişmend-name’de Anadolu’nun fatihlerinden Çavuldur Çaka adlı bir beydeki bahsedilir. Zahir-i Nişaburi nin Selçuklu tarihinde, Anadolu’yu fetheden Sultan Alp-Arslan’ın kumandanları arasmda Emir Çavuldur adı da geçiyor. Bu müellife göre, Emir Çavuldur, Artuk, Saltuk, Mengücük ve Danişmend ile Malazgirt savaşında bulunmuş ve Anadolu’da Maraş ile Sarus (Sarız) bölgelerini fethetmiştir. Bu kayıtlara dayanarak Çavuldur boyuna mensup Çaka adlı bir beğin Anadolu’nun fethinde mühim bir rol oynamış olduğunu kabul edebiliriz. Hatta, mezkur eserlerde ondan bahsedilmesi, Çavuldur Çaka’nm adı unutulmayan ünlü beylerden biri olduğunu gösteriyor. Danişmendnamedeki Çavuldur Çaka’nın aslında Anna Komnena’da XI. yüzyılın sonlarına doğru İzmir yöresinin hakimi olarak anılan Çaka’yı ifade etmesi, her halde “limansızdır” denilemez.

Bununla beraber Çavuldurlar, bizim Oğuz boylarına alt yer adları cedvelinde 18. sırada yer aldıkları gibi, yine Anadolu’da onlara ait kalabalık nüfuslu oymaklar da görülemiyor. Bu boya mensup mühim bir kolun batıya göç etmiyerek Marıgışlak yarımadasında kalması, Anadolu’daki Çavuldur varlığının zayıf bir durumda görünmesinde şüphesiz mühim bir amildir. Fakat asıl amil olan husus, bu boyun, bazı boylar gibi, nüfusunun azlığıdır. Hazar ötesi Türkmenlerinin çoğunun mensup bulunduğu Salurlar’ın İran ve Anadolu’ya, kalabalık kümelerinin geldiğini biliyoruz.

XVI. yüzyılda bu boya mensup bir oymak Boz-Ulus arasında görülmektedir. Bundan başka aynı adda çok küçük bir oymak da Çorum sancağında yaşamaktadır.

1. Boz-Ulus: 

Defterlerde adı Çavundur imlası İle yazılan bu oymak H. Selim devrinde iki kola ayrılmıştır. Duyar Kethuda’ya bağlı birinci Çavundur kolu 174 vergi nüfuslu, Pir Ahmed Kethüda’nın idaresindeki ikinci kol da 50 vergi evli idi. Bundan başka Boz-Ulus’un büyük oymaklarından biri olan Oğul-Beglü obaları arasında da Çavundur adlı bir oba vardır. Bu obanın adını, kethüdası Veli’nin babası Çavuldur’dan aldığı anlaşılıyor. Mamafih bu husus Oğul-Beğlü oymağının Çavundur boyu ile kabilevi bir bağı olduğunu gösterebilir.

2. Çorum: 

Çorum’da yaşayan küçük Çavundur oymağına gelince bu oymağın Osmancık kazasına bağlı Akça-Su köyünde yerleştiği görülüyor. Bu Çavundur oymağı ile birlikte aynı köyde oturan adil ve Habil adlı oymakların da bu Çavundur oymağı ile akraba olmaları mümkündür.

3. Hazar-ötesi Türkmenleri: 

Yukarıda kalabalık bir Çavuldur kolunun Mangışlak yarımadasında kaldığını söylemiştik. Eba’l Gazi’ye göre Şah-Melik’in öldürülmesi üzerine Oğuzlar dağılmaya başlamış ve bunun sonucunda onlardan büküme Kılıc, Kazan ve Karaman beylerin başlığında Mangışlak’a gitmiştir. Bu küme arasında her boydan oymaklar vardı. Fakat çoğu (köpregi) Eymür, Döğer, İğdir, Çavuldur, Karkm, Salardan idi.

Birinci Bölümde Seyhan boylarındaki Oğuz elinden bahsederken X. yüzyılın başlarında yine bir kardeş kavgası yüzünden Oğuzlardan bir kümenin o zamana kadar ıssız bir yer olan Styah-Kuh (Mangışlak) yarımadasına göç ederek orada yurd tuttuğu söylenmişti. Bu vakıa Ebu’l-Gazi’nin anlattığı rivayetin esası olabilir.

Mangışlaktaki Çavuldurlara son asırlarda Çavdar denilmektedir. Bunların diğer Türkmen boylarına mensup kollar ile birlikte Mangışlakta rahat bir hayat sürmedikleri görülüyor. XVI. yüzyılda yarım ada Mangıtlar tarafından istila edildi ve kalabalık Salar boyu oradan çıkarıldı. Daha sonra burası Kalmaklar’ın hücumuna uğradı. Kalmaklar Çavdar, İğdir ve Soynacıların bir bölüğünü Kuzey-Kafkasya’ya götürdüler. Bunlar orada varlıklarım zamanımıza kadar devam ettirdiler. Mangışlakta kalan Çavdar, İğdir ve diğer oymaklara mensup kollar ise XIX. yüzyılda Kazaklar tarafından buradan çıkarıldılar2. 1863 yılında Çavuldurlar, Aral gölünün güney kıyısı ile Kara-Boğaz arasında oturuyorlardı. 

DNA Haritam tarafından Türkiye’ye özel satışa çıkarılan Genetik Köken Testi’ni satın almak için tıklayınız.