Kaşkaylar [[qaʃqaːʔiː]] (Farsça: قشقائی Qashqāī), Güneydoğu İran‘ın Fars Eyaleti‘nde özellikle Şiraz çevresinde yaşayan ve hala ağırlıklı olarak göçebe bir Türk halkıdır. Azerbaycanlılardan sonra İran’daki en kalabalık Türk grubudur.

Göç rotaları yazın Şiraz’ın yaylaları (yaylak) ile kışın Basra Körfezi‘nin ovaları (kışlak) arasındaki 480 – 1.000 km’lik bir alandır.

Adından da anlaşılacağı gibi Kaşkaylar Kayı boyunun bir kolu. İran’a ne zaman geldiklerine dair kesin bir bilgi mevcut değil. Köroğlu Destanı’nı neredeyse ezbere biliyorlar. Bu durum en azından 1500′ lü yıllardan beri İran topraklarında yaşadıklarını göstermektedir.

Türk gelenek ve diline son derece bağlı bir topluluk olan Kaşkaylar, kadın ve erkek eşitliğine de son derece önem veriyorlar. Daha çok küçükbaş hayvancılık yaparak geçimlerini temin ediyorlar. Dolayısıyla pek çoğu göçer olarak yaşamlarını sürdürüyorlar. Kaşkaylar İran’ın güneyinde Şiraz kentinin yaylalarında yaşıyorlar. Şehire 50 km uzaklıkta olan bu yaylalar onların yaşam kaynağı. Şiraz genelinde toplamda 2 milyon kadar Kaşkay olduğu tahmin ediliyor.

Kaşkay Türkleri‘ni temsil eden 5 önemli simge var. Bunlar, ateş, kartal, köpek, ocak ve kadın. Yetişkin bir erkek Kaşkay’da bunlardan birisi eksik olursa o kişi ayıplanıyor. Kaşkay Türkleri yılda 2 defa göç ediyor. Bunlardan biri mart diğeri ise ekim aylarında. Yaptıkları yolculuk ise tam 250 km. boyunca devam ediyor.

İran tarihinin önemli bir parçası olan kayıp Türkler tarihte önemli görevler almışlar. Zant Hanedanı döneminde Kerim Han’ın Veziri İsmail Han bir Kaşkay imiş. İran’a hükmedenler bir taraftan Kaşkayları kollarken diğer taraftan korkarlar. Bu korku birçok hükümdar tarafından baskı görmelerine neden olur.

Zamanında iyi ata binip tüfek tutan 40 bin atlı süvarileri varmış. Bu durumdan oldukça etkilenen İran yöneticileri Kayıp Türklerin liderlerini ve lider potansiyeli taşıyanları birer birer yok etmiş. Başta dayısı ve abisi olmak üzere aile büyükleri aynı kaderi yaşayan günümüz Kaşkaylarının lideri Daryuşhan Kaşkayı artık sembolik bir lider. Yıllarca sürgün hayatı yaşadıktan sonra ilerleyen yaşına rağmen İran’daki topraklarına dönerek sakin bir yaşam sürmeyi tercih etmiş.

DNA Haritam tarafından Türkiye’ye özel satışa çıkarılan Genetik Köken Testi’ni satın almak için tıklayınız.

Kaşkay tayfaları

• Amele (5.397 aile, 450 yerleşik)
• Derre Şuri (Tuzlu Vadi)(5.265 aile)
• Seş Beyli (6 bey) (4.350 aile)
• Farsimadan (1.505 aile)
• Keşkölli (5.512 aile): Büyük ve Küçük Keşkölli olarak ikiye ayrılır:
  • Büyük Keşkölli (Keşkuli Bozorg) (4.862 aile, çoğu yerleşik)
  • Küçük Keşkölli (Keşkuli Kuchik) (650 aile)

Daha az sayıdaki kabileler:

• Qaracha (430 aile)
• Rahimli (370 aile)
• Safi Khanli (335 aile)

Dil

Konuştukları dil Kaşkaycadır. Konar göçer yaşadıkları için dilleri İran’daki diğer Türkler kadar Farsça’dan etkilenmemiştir. Kendi aralarında Kaşkayca konuşurlar, fakat Farsça eğitim dili olduğu için hemen hemen herkes Farsça da konuşur.

Yerleşim Bölgeleri

Zagros Dağları‘nın etekleri boyunca uzanan bölgede yaşarlar. Yerleşik olanlar Şiraz, Firuzabad, Feraşbend, Kazerun, Abade ve Semirom gibi şehirlerdedir.

Hayat Tarzı

Kaşkay erkekleri at binme ve çobanlık yetenekleriyle bilinirler. Tipik bir şapkaları vardır. Kaşkay kadınları kat kat renkli etekler (üç etek) parlak tunikler ve eşarplar giyerler. Halı dokumadaki ustalıklarıyla bilinirler. Göç yolları üzerindeki doğal bitkilerden ve böceklerden elde ettikleri doğal boyaları ve koyunlarının yününü kullanarak çok renkli ve özgün halılar dokurlar. İran’daki diğer kadınların aksine, konakladıkları yerlerde geleneksel çador giymezler. 1979 devriminden bu yana şehirlere geldiklerinde çador giymek durumundadırlar.

Tanınmış Kaşkay Türkleri

• İsmail han Kaşkay — Kaşkay elinin elhanı.
• Emanallah kara Beygi — farsimdan tayfasından olan şair;
• Efsane Cahangiri — hanende;
• Teymür Gördani — büyük keşkölli tayfasindan olan şair;
• Habiballah Gerginpur —
• Hüsrev han Kaşkay —
• Davud Hüseyin Ağayi Keşkölli — büyük keşkölli tayfasından olan şair;
• Furud Gərginpur —
• Mezun Kaşkayi — şair;
• Mirza Cahangir han Kaşkay —
• Nasir Kaşkayi —
• Yusif Kaşkayi — kaşkayların tanınmış el şairi
• Mirali Kaşkay – akademik

Kültürel etkiler

Nissan Motors 2006’da çıkardığı modeline kaşkay kabilesine atfen Qashqai adını verdi.^[4] Tasarımcılar alıcıların da göçebe ruhlu olacağına inanıyorlar.