Lezgiler (Lezgice: Лезги/Lezgi), Kuzeydoğu Kafkasya’da Azerbaycan‘ın kuzey ve Dağıstan‘ın güney kesimlerinde yerleşik halk. Kafkasya’nın yerli halklarından biridir. Konuştukları dil Lezgice olarak adlandırılır. Samurçay civarında yaşamaktadırlar.

Dağıstan’ın güneydoğusu ile Azerbaycan’ın kuzeydoğusunu içine alan kurak ve çıplak Samur havzasında yaşarlar. Kuzey ve kuzeybatıda Çeçenler, batı ve güneybatıda Gürcüler, güney ve doğuda Âzerîler’le komşudurlar. Kafkasya’nın en eski yerli halklarından olan Lezgiler’e Latin müellifleri Legea, Gürcüler Leki / Lekzi, İranlılar’la Araplar Lekz ve Ruslar Lezgin adını vermişlerdir. Bir Gürcü efsanesine göre Lezgiler’le Kartveller (Gürcüler), Likos ve Kartlos adlı iki kardeşten türemişlerdir ve adları bu iki kardeşin adlarından gelmektedir. Belâzürî’nin Fütûḥu’l-büldân’ında Lekz şehir, kale, halk ve ülke adı olarak geçerken (s. 281, 294, 297) Yâkūt el-Hamevî’nin Muʿcemü’l-büldân’ında sadece Hazar denizi sahilindeki Derbend yakınlarında yaşayan halkın adı olarak verilmiştir (V, 22). Ebü’l-Fidâ, Taḳvîmü’l-büldân’da Lekz ve Lekzî dediği Lezgiler’in iri cüsseli bir yapıya sahip bulunduklarını, kalabalık bir halk olduklarını ve ziraatı iyi bildiklerini söyler (Géographie d’Aboulféda, II/1, s. 299). Daha çok Dağıstan Özerk Cumhuriyeti’nde Ahtı, Dokuzpara, Kasımkent, Kurak, Magaramkent, Rutul ve Azerbaycan’da Kuba, Nuha, Şemaha idarî birimlerinde toplanmış olan Lezgiler’in 1979’daki nüfusunun (382.611) % 49,3’ü (188.804) Dağıstan Özerk Cumhuriyeti’nde, % 41,3’ü (158.057) Azerbaycan’da, geri kalanı da (% 7,4’ü) Sovyetler Birliği’nin diğer bölgelerinde yaşamaktaydı. 1998’de 466.000 civarında olduğu tahmin edilen nüfusun büyük bir kısmı bugün Dağıstan’da, % 40 kadarı da Azerbaycan’da yaşamaktadır. Halkın çoğunluğu Sünnî, Dokuzpara bölgesinde oturanlar ise Şiî’dir. 

Lezgi milliyetçiliği ve Sadval

SSCB‘nin dağılmasının ardından, birliğe bağlı birçok halk bağımsızlığını ilan etmişti. Topraklarının Azeriler ve Ruslar tarafından gasp edildiği iddiasıyla Lezgiler 1990’da, Dağıstan/Derbent’te Sadval (‘Birlik’) adlı ayrılıkçı, silahlı bir örgüt kurdular.^[4]

Azerbaycan

Kusar‘da lezgi mutfağı

Lezgiler’in büyük çoğunluğu Azerbaycan’ın kuzeyinde, Kusar, Kuba, Haçmaz, Kebele, İsmayıllı, Oğuz, Kah, Şeki rayonları toprağında toplu bir halde Bakü, Gence, Sumgayıt ve Mingeçevirşehirlerinde yaşıyorlar.

Azerbaycan‘da Lezgiler’in sayılarının 450.000 kişi olduğu bilinmektedir.

Rusya

Rusya‘ya bağlı Dağıstan‘da Lezgiler’in sayısının 550.000 ve diğer Samur boylarıyla birlikte değerlendirildiğinde 850.000’e eriştiği görülmektedir.

Türkiye Lezgileri

Türkiye’de de Lezgiler bulunmaktadır. Lezgiceyi hâlâ günlük yaşamda konuşurlar ve gelenek, göreneklerini hâlâ sürdürmektedirler. Bulundukları şehirler Balıkesir‘in merkez ilçesi ve şehrin bazı köyleriyle (Ortaca Köyü, Yaylaköy) İzmir’in merkezi ve bazı köylerinde (Dağıstan Köyü) ve Kahramanmaraş’ta Göksun ilçesine bağlı Ortatepe ile Kireç köylerinde yaşamaktadırlar.

DNA Haritam tarafından Türkiye’ye özel satışa çıkarılan Genetik Köken Testi’ni satın almak için tıklayınız.