Özbekler (Özbekçe: Oʻzbeklar), Batı Türkistan‘da Harezm‘den Fergana‘ya kadar uzanan bölgede yaşayan ve Orta Asya‘daki en kalabalık Türk halkıdır.

Özbekistan‘da 26 milyon, Afganistan‘da 3 milyon, Tacikistan‘da 1 milyon Özbek bulunmaktadır. Bundan başka Kırgızistan‘da, Kazakistan‘da ve Çin‘in Sincan Uygur Özerk Bölgesinde (Doğu Türkistan) çok sayıda Özbek vardır. Dünya’da toplam 32 milyon civarı Özbek’in olduğu tahmin edilmektedir.

Orta Asya’nın en kalabalık ülkesi Özbekistan’ın nüfusunun, 2050’de 41 milyona ulaşarak eski Sovyetler Birliği ülkeleri arasında Rusya’dan sonra 2. olması bekleniyor.

Orta Asya’da tüm ülkelerle ortak sınırı bulunmasının yanı sıra bu ülkelerde de Özbek uyruklu vatandaşların yaşaması, Özbekistan’ın bölgede etkili olmasını sağlıyor. 

Özbekistan’da devlet dili Özbekçenin yanı sıra uzun süren Sovyet hakimiyetinin neticesi olarak Rusça yaygın şekilde kullanılıyor.

Yüzyıllar boyu Orta Asya’da kurulan Timurlular, Harzemşahlar, Şaybaniler, Babürlüler devletleri ile 19. yüzyılda Çar Rusyası tarafından devrilen Buhara Emirliği, Kokand ve Hive Hanlıklarına ev sahipliği yapan Özbekistan, Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla 31 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan etti.

Komşuları arasında Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Afganistan bulunduğu Özbekistan, komşusunun bile açık denize çıkışı olmayan dünyadaki iki ülkeden biri. Aynı özelliğe sahip bir diğer ülke Lihtenştayn.

Özbekistan, diğer Orta Asya ülkelerinde olduğu gibi yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk karasal iklime sahip. Ülkenin doğusu ve kuzeydoğusunda Tanrı Dağları ve Pamir Dağları bulunuyor. Orta kesiminde dünyadaki en büyük çöllerden Kızılkum Çölü yer alıyor.

Bölgenin en büyük gölü Aral, Sovyet döneminde yanlış tarım politikaları neticesinde kurumaya başlayarak Özbekistan için büyük bir çevre felaketi haline geldi.

Özbekler, 13. yüzyıldaki Moğol istilası sonrası Orta Asya kavimlerinin tekrar şekillenmesiyle ortaya çıkmış bir Türk halkıdır. Özbekler’in ataları, Çağatay ulusundan gelmektedir. Timur Devletinin yıkılmasından sonra da Amuderya ve Siriderya arasında kalan Türk boyları, Şeybani Hanlığı çevresinde yeni bir kavim olarak örgütlenmişlerdir.

Aynı zamanda Balkanlar’da Şeybani (Özbek) Hanlığı, Kırım Hanlığı ve Altın Orda Devleti’nin bakiyeleri olan bir grup Özbek yaşamaktadır. (örneğin: Bulgaristan’ın Kırcaali iline bağlı Özbek köyü)

Özbek ismi ise, Altınorda hanı olan Özbek Han‘dan gelmektedir[12].

Özbeklerin en ünlü hanları ise Timur‘dur.

Türkiye’de Özbekler cüzi oranda olsa da geçmişten bugüne dek yaşamışlardır. Özellikle Sovyetler birliğinin dağılması sonucunda Bağımsızlığını kazanan Özbekistan ile Türkiye’nin karşılıklı ilişkilerinin başlaması Ticari, eğitim, sanat, kültür gibi birçok alanda yapılan anlaşmalar, Misafir öğrenciler, devlet görevlileri, işçiler olarak ve yaşamaları bir kısmının Türk vatandaşlığı alıp yerleşmesi sonucunda önemli sayıda Özbek Türkiye’ye yerleşmiştir.

Türkiye’de yerleşik olarak yaşayan Özbekler’e has köy ve beldeler de vardır. Genellikle Hatay, Şanlıurfa ve Gaziantep şehirlerinde yerleşik olarak yaşarlar.

1979 yılında Ruslar’ın (eski adıyla SSCB‘nin) işgal etmesiyle Ruslarla savaşmışlardır. 1982 yılında yokluk ve çocuklarını korumak için Afganistan’a ve Pakistan’a göç etmek zorunda kalmışlardır. Daha sonra oradan Türkiye’ye devlet tarafından getirilmiş ve Türkiye’nin çeşitli bölgelerine yerleşmişlerdir. Bu Özbek Türkleri şu anda Tokat, Van, Hatay ve Şanlıurfa illerinde yaşamlarını sürdürüyorlar. Evrenpaşa köyündeki Özbek Türkleri ilk 4 yıl Diyarbakır merkez ve Şanlıurfa’nın Birecik ilçesinde kalıp daha sonra 1986 yılında Şanlıurfa’nın Ceylanpınar İlçesinin Evrenpaşa köyüne yerleşmişlerdir [13]. Hatay ovakent beldesinde yaşayan Özbek nüfusu da bulunmaktadır [14].

Türkiye’de yaşayan Özbek asıllı Türkler de vardır. Ünlü tenisçi Marsel İlhan dünyada ilk 100’e giren Özbek asıllı tenisçidir. Bununla beraber İstiklal marşı yazarımız Mehmet Akif Ersoy da anne tarafından Özbek kökenlidir.

NeredenGeldim.com tarafından Türkiye’ye özel satışa çıkarılan DNA Genetik Köken Testi’ni satın almak için tıklayınız.